Những Người Bạn Cố Đô Huế. Tập XXI: Năm 1934

Abstract

Những người, vì nhiều nguyên cớ khác nhau, đã phải lưu tâm đến kinh thành Huế và đã nghiên cứu những bản đồ của kinh thành được lập vào nhiều thời khác nhau, chắc chắn đã phải băn khoăn vì sự khác biệt nhau rất lớn tồn tại giữa một số bản đồ trong những bản đồ hiện có; cũng như những sai lầm trong khi vẽ bản đồ mà một trong những bản đồ ấy đã biểu hiện ra ngay trong việc phác hoạ các bức tường của kinh thành. Đối với sử iga cũng như đối với nhà khảo cổ học, Huế nằm về phía bắc của lãnh thổ thuộc quốc gia Chăm ngày xưa, và hơi nằm về phía nam của nước An-nam thời cổ. Một vị trí trí tuyệt diệu để nghiên cứu thời quá khứ của dân tộc Chăm cũng như dân tộc An-nam. Có hia phương pháp đã cung hiến cho tác giả để thể hiện đầy đủ chương trình đã đề ra. Trước tiên là thừa nhận theo thứ tự niên đại. Phương cách này, mới thoạt nhìn xem ra có bề thuận lợi, nhưng đã tức khắc rỏ ra khó thích hợp khi những biến cố của hia quốc gia trong việc giới thiệu và đưa lại sự lộn xộn. Nên tác giả đã chọn phương cách thứ hai, phương cách này nằm ở việc nghiên cứu kế tiếp nhau: nước Chămpa rồi đến nước An-nam. Những sai lầm về chính trị, sự chểnh mảng của một số nhà cai trị hàng đầu hoặc sự lạm quyền của một số ông Thượng thư trơ tráo xấc xược, đã làm giảm thiểu sức kháng cự của nước Chămpa. Từ đó, nước Chămpa rút dần về phương Nam, nhưng không phải không có đôi lần phản ứng lại mạnh mẽ để trừng trị nghiêm khắc kẻ chiến thắng. Ngay tức khắc, nước Chămpa sẽ được rút về những tỉnh vừa thấy những năm đầu tiên sự vinh quang măng trẻ của mình.